معاون سابق میراث فرهنگی با بیان اینکه چالش‌های زیادی با برخی از کاروانسراها داشتیم گفت: نباید دو کاروانسرای یام و مادرشاه از فهرست حذف می‌شد و باید آنها را به ۵۴ کاروانسرای دیگر اضافه کرد.
به گزارش خبرنگار مهر، نشست ثبت جهانی میراث فرهنگی و دستاوردهای آن پیش از ظهر امروز در سالن اجتماعات پژوهشگاه میراث فرهنگی با حضور کارشناسان وزارت میراث فرهنگی و تیم تدوین کننده پرونده‌های ثبت جهانی برگزار شد.
در این نشست محمد حسن طالبیان معاون پیشین میراث فرهنگی و یکی از اعضای تیم ثبت جهانی پرونده‌های ایران در یونسکو گفت: ما پرونده‌ها را به خاطر حفاظت می‌نوشتیم نه ثبت. ۲۴ سال هیچ پرونده‌ای در حوزه ثبت جهانی نداشتیم پس برای تعادل بخشی بین استان‌ها پرونده‌های زنجیره‌ای را دنبال کردیم. یکی از آنها کاروانسرا بود پرونده ۲۵۰ کاروانسرا به دفتر ثبت جهانی آمد. در چند دوره این کاروانسراها پالایش شدند چون باید اصالت داشته باشند و مدیریت آنها خوب باشد. به همین دلیل ۵۶ کاروانسرا انتخاب شد که در نهایت ۵۴ کاروانسرا جهانی شدند.
معاون سابق میراث فرهنگی کشور گفت: ما باید به سراغ پرونده‌هایی از جمله خانه ایرانی و حمام ایرانی هم برویم. اینها قله‌های فرهنگی هستند که از ایران به جاهای دیگر رفته است. بسیاری از پرونده‌ها باعث می‌شوند که در معماری جدید اتفاقات خوبی بیفتد مثلاً قبلاً معماران، پارک طراحی می‌کردند اما الان به سراغ باغ ایرانی می‌روند این اتفاق خوبی است. برخی از استان‌ها مانند ایلام، چهارمحال یا سیستان و بلوچستان و کردستان پرونده‌ای به ما ندادند این نشان می‌دهد که یا پرونده‌ای نداشتند یا خیلی ضعیف کار کردند. به هر حال الان از تهران، گیلان، خراسان و مرکز کشور در این پرونده کاروانسرای ثبت شده داریم. سیر تحول معنادار از معماری چاپارخانه تا دوره قاجار برای ما در پرونده‌های کاروانسرا مهم بود.
وی افزود: برای ثبت راه آهن با این موضوع مواجه شدیم که در برخی جاها از وسط سایت‌های زباله می‌گذشت. باید همه برای ۱۴۰۰ کیلومتر بسیج می‌شدند که حداقل آن را تمیز کنند. کارهای بزرگ زحمات زیادی هم می‌طلبد. این آغاز راه است باید سرمایه گذاری کرده و بخش خصوصی را درگیر کنیم.
طالبیان بیان کرد: درباره چالش‌های حریم و عرصه و ارزش‌های برجسته پرونده‌ها، باید همکاران ما در حوزه ثبت جهانی در این برنامه صحبت می‌کردند چون این کارها بسیار سخت بود. در وسط راه خیلی از همکاران می‌گفتند که تعداد کاروانسراها را کمتر بگیریم ولی گفتیم اجازه بدهید کار بزرگ انجام شود.
وی درباره چالش‌هایی که با کاروانسراها داشت توضیح داد: در استان خوزستان به کاروانسرای افضل شوشتر رفتیم شبانه دیدم حوض بزرگی دارد که با پلاستیک پوشانده شده بود و نمی‌دانستیم کاروانسراست یا چیز دیگری. عصبانی شدم. بهره بردار گفت هر چه شما بگویی انجام می‌دهم. تمام شیشه‌ها و ویترین و کابل‌ها را برداشتیم امیدوارم الان وضعیت آن برنگشته باشد. وقتی مرتب شد دیدیم چقدر کاروانسرای خوبی با معماری شوشتری است به نحوی که ارزیاب گفت این یکی از بهترین هاست. در سکوی آن مجسمه‌های عجیب و غریب گذاشته بودند یا سقف را ایزوگام کرده بودند. در کاروانسرایی در آذربایجان برخی از افراد سنگ ازاره جدید در کنار سنگ قدیم گذاشته بود. بحث استفاده از سیمان هم معضل شده بود. ارزیاب ترک آمده بود و می‌گفت چرا میگویید کاروانسرای ایرانی اینها کاروانسرای ایران است. ما به او توضیح می‌دادیم که مفهوم کاروانسرای ایرانی را مدنظر داریم.
وی ادامه داد: کاروانسرای یام بازسازی شده است. سرمایه گذار آن می‌گفت که همه به من می‌گویند تو باعث شدی کاروانسرا ثبت نشود در حالی که این طور نیست به هر حال نباید دو کاروانسرای یام و مادرشاه از فهرست بیرون می‌رفت. مداخلات در کاروانسرای هتل عباسی یا همان مادرشاه قبل از منشور ونیز بود. باید این دو کاروانسرا در آینده به پرونده اضافه شود. کاروانسرای یام توسط ارزیاب به عنوان بازسازی خوب تأیید شد.
حسن کریمیان عضو پژوهشکده باستان شناسی دانشگاه تهران گفت: افرادی فکر می‌کنند که ثبت جهانی یعنی محدودیت. بله محدودیت‌هایی ایجاد می‌شود اما یک وقت تعداد فهرست ثبت ملی آثار به صورت وحشتناک بالا رفت. هر جا رفتیم یک جی پی اس به دانشجو دادیم و پرونده ثبت کردند.
وی گفت: این همه آثار ثبت شد ولی هیچ کدام حد و حدود مالکیت ندارند از آن طرف ثبت می‌کنیم و از طرفی دیوان عدالت آن را خارج می‌کند. زیرساخت فکری لازم است. شهرها را نمی‌توان ثبت زنجیره‌ای کرد. دلیل ندارد رگباری آثار را ثبت جهانی کنیم.
کاروانسراها باید روح و جان پیدا کنند
مصطفی ده پهلوان رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی در این نشست گفت: این تعداد کاروانسرا باید روح و جان پیدا کنند آن هم با پژوهش‌های تکمیلی. درباره این کاروانسراها قصه‌های زیادی در سفرنامه‌ها هست باید آنها را به مردم معرفی کنیم. این تعداد کاروانسرا مانند انسان‌هایی هستند که دست به دست هم دادند تا حافظی برای این سرزمین باشند.
جبرئیل نوکنده مدیر موزه ملی ایران گفت: زمانی که اثری می‌خواهد ثبت شود یکی از موضوعات یونسکو بحث مدیریت بازدید است. یک اثر وقتی در فهرست جهانی قرار می‌گیرد به موزه تبدیل می‌شود. الان ۵۴ موزه به موزه‌های ایران اضافه شد پس باید با آنها برخورد موزه‌ای شود و رویدادهای موزه‌ای در کاروانسراها انجام گیرد. تا الان ما یک بیستم کاروانسراهای ایران را در یونسکو ثبت کرده ایم.
وی گفت: کاروانسرا جزو معدود جاهایی است که از مردمان عادی تا حاکمیت از آن استفاده می‌کردند. اگر کتاب کاروانسراها چاپ شد و ارتباط میراث فرهنگی وقت با مؤسسه باستان شناسی آلمان نبود آیا کار دیگری انجام می‌شد؟ چرا با مؤسسات تحقیقاتی دنیا ارتباط نداریم؟
در ادامه این برنامه مصطفی پورعلی مدیرکل سابق دفتر ثبت آثار تاریخی گفت: موضوع ثبت‌های جهانی خوب یا بد عرصه رقابتی بیان المللی پیدا کرده است. وقتی دوستان ما از واژه ایرانی برای کاروانسرا استفاده کردند ایکوموس به آن ایراد گرفت این موضوع فقط فنی نیست در این عنوان چندین پرونده هم داریم مثل قنات ایرانی یا باغ ایرانی. این بحث‌ها صرفاً موضوعات فنی شاید نباشد بلکه حوزه معرفی ایران در سطح جهانی را نشان می‌دهد.
پورعلی بیان کرد: کاروانسراهای انتخابی آثاری هستند که هر کدام به دلایل خوبی انتخاب شدند هر کدام یک راه تاریخی را شهادت می‌دهند. شاید مرنجاب در راه اصلی نیست اما قبلاً این طور بوده است. الان مشکل شهرسازی جدید این است که به راه‌های باستانی توجهی نداریم. امروزه راه رشت_ قزوین را مهمترین راه گیلان می‌دانیم درحالی که این مسیر راه تاریخی گیلان نبوده است بلکه این راه از زمان ناصرالدین شاه به وجود آمد. به همین دلیل در این مسیر کاروانسرا نداریم.
بدون شرح