مشهد- کاروانسراهای قدیمی که با تغییر کاربری همچنان این توانایی را دارند که علاوه بر پاسداشت تاریخ و فرهنگ خدمت رسانی نیز انجام دهند.

خبرگزاری مهر – گروه استان‌ها: یکی از ارزشمندترین یادگارهایی که از روزگار کهن برای ما باقی مانده، کاروانسراها هستند. این ابنیه ها به حَسَب موقعیت و کارکردی که در روزگار قدیم داشته‌اند، به دو دسته برون‌شهری و شهری تقسیم می‌شدند.

در گذشته کاروانسراها از جمله خدماتی بودند که حکومت مرکزی برای کاروانیان و مسافران در نظر می‌گرفت، البته در برخی موارد کاروانسراها توسط افراد خَیِر نیز ساخته می‌شدند.کاروانسراهای برون شهری را عمدتاً در بیابان و دشت‌ها می‌ساختند و کاروان‌ها در بین سفرهای خود زمانی را در این اماکن به استراحت می‌پرداختند، و کاروانسراهای شهری به طور منظم به بازارها برای داد و ستد و معاملات منتهی می‌شدند.

بررسی اجمالی کاروانسراها از بدو پیدایش تا دوران شکوفایی، گویای این حقیقت است که این نوع بنا از ضروری‌ترین و کاربردی‌ترین آثار معماری این سرزمین بوده و اشکال و انواع آن در دوران تکامل و توسعه، کم‌تر متروک شده و این علتی جز نیازمندی جامعه سنتی به آن نداشته است. در ادامه چند نمونه از کاروان سراهای معروف استان خراسان رضوی را معرفی می‌کنیم.

رباط عباس آباد مشتمل بر دو حیاط است

یکی از این کاروانسراها یا به عبارتی دیگر مجموعه رباط تاریخی «عباس آباد» از مهمترین آثار ثبت شده در فهرست میراث فرهنگی تایباد است که با مساحت وسیع حدود ۵ هکتار در ۲۶ کیلومتری شمال غربی تایباد و در حاشیه جاده تایباد-مشهد قرار دارد و متعلق به دوره تیموری و صفوی و بخشی از آن نیز متعلق به دوره قاجار است. این بنا در سال ۱۳۷۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت شده است.

رباط عباس آباد مشتمل بر دو حیاط است و پیرامون آنها، ایوان، ایوانچه، اتاقک‌ها و آب انبار وجود دارد که آب آن از قنات و باران تأمین می شده است. شواهد معماری بنا نشان می‌دهد بخش مسکونی و قسمتی که برای احشام در نظر گرفته شده از یکدیگر جدا بوده است. همچنین بخش مسکونی دارای نقشه‌ای چهار ایوانی بوده و اتاقک‌های آن به اندازه‌های متفاوت ساخته شده است. این مکان نیز از ظرفیت خوبی برای برنامه‌های رصدی و نجومی به دلیل قرار گرفتن در دشتی وسیع و به دور از آلودگی نوری برخوردار است.

کاروانسرای تاریخی عباس آباد در زمان آبادانی و رونق خود از جمله کاروانسراهای معتبر استان خراسان ‎رضوی به حساب می‌آمد و در گذشته در مسیر جاده ابریشم بوده و از معماری منحصر به فردی برخوردار است. این بنا به دلیل فضاهای متعدد و دارا بودن امکانات رفاهی از اهمیت خاصی برخوردار بوده و در سفرنامه‌ها و متون تاریخی نیز از آن یاد شده است. این بنا به دلیل قرار گرفتن در منطقه‌ای خاص، کمترین آسیب انسانی به آن وارد شده و از نکات برجسته آن ۲ حیاطی بودن آن و دارا بودن حوض انبار است و قرار گرفتن این بنای تاریخی در مسیر کشور افغانستان به ایران از سوی مرز دوغارون می‌تواند گردشگران داخلی و خارجی را به سوی خود جذب کند.