قائم مقام سابق سازمان میراث فرهنگی گفت: تحقیق در ارزشهای آثار پیشینیان مقدم بر هر اقدامی در زمینه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی است ولی این امر در برنامه پیشنهادی هفتم مغفول ماند.
به گزارش خبرنگار مهر، متن کامل لایحه برنامه هفتم توسعه برای سال‌های ۱۴۰۲ تا ۱۴۰۶ در حالی منتشر شد که در بخش‌ها و ماده‌های مختلف این برنامه به موضوعات مرتبط با گردشگری و صنایع دستی پرداخته شده است.
اما مهمترین فصل برنامه هفتم توسعه که با مأموریت‌های اصلی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در ارتباط است، فصل شانزدهم برنامه هفتم است که در این فصل به صنعت گردشگری و صنایع‌دستی پرداخته شده است. اما آنچه که بدان کمتر توجه شده، موضوع میراث فرهنگی است. عنوانی که در نام وزارت متولی نیز مهمترین جایگاه را دارد.
در حال حاضر کمرنگ بودن حوزه میراث فرهنگی در برنامه هفتم توسعه، مورد انتقاد بسیاری از کارشناسان قرار گرفته است. با مهدی حجت قائم مقام سابق سازمان میراث فرهنگی وقت در این باره گفتگو کرده‌ایم.
حجت درباره جایگاه میراث فرهنگی در برنامه هفتم توسعه در گفت وگو با خبرنگار مهر بیان کرد: هر برنامه توسعه‌ای از جمله برنامه هفتم توسعه کشور در مردم این توقع را ایجاد می‌کند که ریل گذاری جدیدی برای بهبود شرایط به وجود آید. عموماً برنامه‌های توسعه برای آینده این امیدواری را به وجود می‌آورند که مشکلات گذشته برطرف شود و امکانات شکوفایی برای آینده فراهم آید.
وی ادامه داد: برنامه هفتم ما هم برای شکوفایی بیشتر ملت ایران تهیه شده است. اگر حتی بخواهیم برای ۵ سال آینده یک فرد هم برنامه ریزی کنیم به طور طبیعی ابتدا بررسی می‌کنیم که آن فرد چه توانایی‌ها، نقاط ضعف و قوت و حساسیت‌هایی دارد و کجا در برابر چه وقایعی چه واکنش‌هایی داشته است.
هر اندازه شناسایی ما نسبت به آن فرد عمیق‌تر باشد برنامه‌ریزی ما برای آینده او صحیح‌تر و مؤثرتر خواهد بود. وقتی می‌خواهیم برنامه‌ای برای توسعه کشوری بنویسیم طبیعتاً باید بدانیم این مردم و کشور دارای چه خصوصیاتی بوده و هستند. آیا برای تنظیم برنامه هفتم چنین مطالعه‌ای صورت گرفته که ابتدا بدانیم ما چه کسی و دارای چه خصوصیاتی هستیم تا برنامه حرکت به سمت آینده ما قابل تنظیم باشد؟
هویت ما به نوع انعکاس‌ها و رفتارهایی که در طول زندگی خود بروز داده‌اند برمی گردد
قائم مقام سابق سازمان میراث فرهنگی وقت گفت: در تمام طول ده هزار سال تاریخ گذشته وقایع طبیعی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی مختلفی روی داده است. ملت ما در مقابل این وقایع چه انعکاس ویژه ای از خود نشان داده است؟
در حقیقت کیستی ما یا هویت ما به همین نوع انعکاس‌ها و رفتارهایی که در طول زندگی خود بروز داده‌اند برمی گردد. همانطور که در مورد یک فرد صادق است در مورد جامعه نیز شناسایی کنش‌های گذشته او نشان چگونگی شخصیت و مبّین هویت اوست.
سوال اینجاست که برنامه هفتم چقدر به این موضوع توجه و برای شناسایی آن سرمایه گذاری می‌کند؟ طبیعتاً توقع این است که حداقل در هر برنامه ترتیبی اتخاذ شود که دستگاه‌های ذیربط توان پاسخ گفتن به این شناسایی ضروری را پیدا کنند.
حجت افزود: در کشور ما مسئول مستقیم تهیه شناسنامه فرهنگی و هویتی ملت وزارت میراث فرهنگی است. اما ملاحظه برنامه اعلام شده برای این وزارتخانه متأسفانه عاری از هرگونه کمک و حمایت در این جهت است. تحقیق و مداقه در میراث فرهنگی یک ملت تقویت کننده ریشه‌ها و تبیین کننده کیستی تاریخی او است تا با شناسایی آن مسیر مناسب برای حرکت آتی او فراهم شود.
این کارشناس میراث فرهنگی بیان کرد: قرآن کریم از انسان‌ها می‌خواهد در زمین سیر کنند تا قلب‌هایی برای تعقل پیدا کنند و گوش‌هایی برای شنیدن حقیقت بیابند. آیا وقتی برنامه هفتم عمده توجه خود را معطوف به گردشگری می‌کند از این سفرها امکان تعقل و باز شدن گوش‌ها برای شنیدن حقیقت فراهم می‌شود؟
طبیعتاً برای بالا بردن بازدهی فرهنگی گردشگری در کشور نیاز به تحقیق و مطالعه ارزشهای بسیار وسیع و گسترده در آثار به جا مانده از گذشته است تا با ارائه آن به گردشگران زمینه‌های تحقق دستور قرآنی فراهم آید. رهبر گرانقدر ما اخیراً فرمودند کسانی که اهل تولیدات فرهنگی هستند باید به نسبت افراد دیگر بیشتر تاریخ و ادبیات بخوانند.
منظور از این رهنمود چیست؟ قطعاً همه فعالان فرهنگی اعم از افراد یا گروه‌ها یا نهادها باید در امر خطیر شناسایی خود تاریخی تلاش کنند وگرنه هر روز می‌توان با تکیه به دانش فردی یا مقطعی راهی را برای آینده پیشنهاد کرد و ناظر نتایج مرخم و نا کارآمد آن هم بود.
وی افزود: در برنامه هفتم توسعه امکانی را فراهم نکردیم که خصوصیات ملت ایران در این سرزمین را به دقت شناسایی کنیم و از آنها اسنادی بسازیم که پشتوانه صحت و دقت برنامه‌های توسعه کشور باشد. ما نسبت به آنچه در گذشته است به اندازه حافظه مدیریتی شخصی خودمان اکتفا می‌کنیم و از دریای عظیمی از اطلاعات و تجربیاتی که می‌تواند جلوی تکرار و یا عمل اشتباه ما را بگیرد بهره نمی‌بریم.
وقتی به طول تاریخ نگاه می‌کنیم و چگونگی تعاملاتی را که ایرانی‌ها با محیط اطراف خود در شرایط گوناگون داشته‌اند بررسی می‌کنیم متوجه می‌شویم ایرانی کیست و با چه کسی طرف هستیم و باید او را چطور به سمت آینده هدایت کرد.
درست است که گردشگری موجب ایجاد شغل و گردش مالی در جامعه می‌شود اما باید دید محصول این امر چه نسبتی با ارزشهای فرهنگی و اعتقادی جامعه برقرار می‌کند
حجت گفت: متأسفانه برنامه‌ای که الان با آن روبرو هستیم به حوزه میراث فرهنگی نگاهی کاسب‌کارانه دارد. مواد متعددی راجع به گردشگری و صنایع دستی نگاشته شده ولی باید توجه داشت که صِرف تقویت کمی گردشگری، کیفیت مورد انتظار یک جامعه فرهنگی را تضمین نمی‌کند.
درست است که گردشگری موجب ایجاد شغل و گردش مالی در جامعه می‌شود اما باید دید محصول این امر چه نسبتی با ارزشهای فرهنگی و اعتقادی جامعه برقرار می‌کند.
آیا آنچه که امروز در این زمینه در ایران می‌گذرد به جز تفریح و گذراندن اوقات فراغت آورده فرهنگی دیگری دارد؟ و آنچه در جامعه اسلامی و انقلابی ما می‌گذرد توقع قرآن مجید از سیر در زمین و نگاه به آثار گذشتگان را برآورده می‌سازد؟
وی ادامه داد: در مورد صنایع دستی هم باید گفت فهم اینکه انسان در تعامل با محیط اطراف خود چگونه رفتار می‌کند و با استفاده از این امکانات چگونه موجب رفع مشکلات و تسهیل زندگی خود می‌شود بسیار مهم است. صنایع دستی ایران به عنوان سرآمد صنایع دستی جهان مشحون از داده‌ها و راهکارهای بهره‌برداری بهینه از ظرفیت‌های محیطی است.
اما همه ارزشهای آن وقتی به دامن جامعه سرازیر می‌شود که با نگاهی محققانه به این نسبت توجه شود و دانش نهفته در آن استخراج و برای حفاظت و تقویت آن صنعت و انتقال آن به حال و آینده از آن بهره‌برداری شود. بنابراین تحقیق در ارزشهای آثار پیشینیان مقدم بر هر اقدامی در زمینه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی است و این امری است که در برنامه پیشنهادی هفتم کشور مغفول مانده است.
بدون شرح